Toprak İsteği: Çok
ağır ve kumlu topraklar haricinde tüm topraklarda yetiştiriciliği
yapılabilir. Derin, geçirgen, su tutma kabiliyeti çok iyi, organik ve
mineral maddelerce zengin tınlı topraklarda en iyi ürün alınır. Kumlu
topraklarda çiftlik gübresi ve ticari gübre kullanılır kabak
yetiştiriciliği yapılabilir. Bu topraklarda erkencilik sağlanır. Toprak
pH’sı 6-7 civarında olmalıdır.
Toprak Hazırlığı, Ekim-Dikim: Ekim
ve dikimden önce bir veya iki defa toprak işlenir, tırmık geçirmek
suretiyle tarla tesviye edilir. Toprak sıcaklığı 10-12 °C bulduğunda
ekim ve dikim yapılır. Yetiştirme kaplarına birer tohum ekilir. Dikimden
bir gün önce fidelerin topraklı olarak dikilebilmeleri için yetiştirme
kapları sulanmalıdır. 4-5 yapraklı oldukları dönemde esas yerlerine
dikilir. Kol atmayan ve toplu halde büyüyen kabak fideleri, sıra arası
60-80 cm, sıra üzeri 50-60 cm aralık mesafeyle dikim yapılır.
Kışlık bal ve kestane kabakları çok
dallanan, fazla boy atan çeşitler oldukları için sıra arası 240-300 cm,
sıra üzeri 60-140 cm olacak şekilde dikilmelidir.
Kabak ışıktan hoşlanan bir
bitkidir.Gölgeli ve ağaç altlarında kabak yetiştiriciliği yapılmaz.
Gölgeli yerlerde bitki hem narin bir yapı kazanır,hemde bitki üzerinde
dişi çiçek oluşturma ve meyve bağlama oranı azalır,verim düşer.
Kabaklarda vegatasyon süresi yazlık çeşitlerde yaklaşık 100, kışlık
çeşitlerde ise 180-200 gündür.
Tohum ekimden 4-8 gün sonra çimlenme
olur. Bitkiler büyümeye başlayınca, özellikle dallanan kışlık çeşitlerde
ilk sürgünün 5-6 yapraklı olduğu dönemde sürgün ucu kesilerek dallanma
teşvik edilir.
Bakım İşleri: Yabancı
ot durumuna göre ilk çapa yapılır. İlk çapadan itibaren 2-3 hafta
aralar ile 3-4 çapa tekerrür edilir. Çapa işleri hem yabancı ot
temizliği hem de toprağın havalandırılması ve bitkilerin boğaz
doldurması amacı ile yapılır.
İlk döller görülünceye kadar sulamadan
kaçınılır. Bu dönem kurak geçilirse aşırıya kaçmamak üzere su
verilebilir. İlk meyveler görüldükten sonra sulama işi büyük önem
taşır. Kabak meyveleri çok hızlı büyüdüğü için sulamayı oldukça sık
aralarla ve mümkünse 3-4 gün aralarla yapmak bitkinin gelişmesi ve verim
bakımından çok faydalıdır.
Kabaklarda susuzluk sabah ve akşam
saatlerinde yapraklarının anormal olarak pörsüyüp aşağıya doğru
sarkmalarıyla kolayca anlaşılır. Bitkilerde bu belirtiler görülmeden,
zamanında sulama yapılmalıdır.
Gübreleme: Kabaklar
toprakta organik besin maddelerinin fazla olmasından hoşlanır. Dekara
3-4 ton arasında iyice yanmış çiftlik gübresi sonbaharda ya da ekim ve
dikimden bir ay önce toprağa verilmelidir.
Ticari gübre olarak 25-30 kg/da %33
A.Nitrat ,20-25 kg/da TSP veya DAP, 20 kg potasyum sülfat ve gerekirse
CAN gübresi (çiçek burun çürüklüğü görüldüğü zamanlarda).
Mücadelesi; yabancı otlarla mücadele en
önemli konudur. Çapa işleri ile hem yabancı ot temizliği hem de
toprağın havalandırılması ve bitkilerin boğaz doldurulması yapılır.
Uzun süreli kuraklık ve aşırı nem mantari
hastalıkların yayılmasına neden olur. Kabaklarda görülen en önemli
hastalıklar külleme, mildiyö, kabak mozaik virüsü, fusariumdur.
Zararlılar ise; nematod, kırmızı örümcek, trips ve afitlerdir.
Mücadele yöntemleri aynen hıyarda olduğu gibi aksatılmadan düzenli bir şekilde yapılmalıdır.
Hasat: Yazlık
kabaklarda hasat iriliği 15-20 cm uzunluğundadır. Hasat günlük
yapılmalıdır. Sabah veya akşam saatlerinde yapmaya dikkat edilmelidir.
Hasat süresini uzatmak istiyorsak yaşlı
yapraklar çıkartılarak normal bakım işlemlerine devam edilmelidir. Bitki
başına 2-4 kg ,dekardan da 5-8 ton ürün alınabilir.
Hasat olgunluğuna gelmiş kışlık bal ve kestane kabakları bitki üzerinde yapraklar kuruyup sararıncaya kadar bekletilir.
Mevsim sonunda sonbaharın ilk donları
başlamadan ve meyve üzerine kırağı düşmeden hasat edilir. Verim yazlık
kabaklara göre daha yüksektir. Dekardan 6-10 ton arasında değişen kabak
ürünü hasat edilir.
ÇEKİRDEK KABAĞI YETİŞTİRİCİLİĞİ
Ruhsar YANMAZ * Burcu DÜZELTİR**
Özet
Ülkemiz kabakgil yetiştiriciliğinde önemli bir yeri
olan yazlık ve kışlık kabaklar yemeklik olarak kullanımlarının yanında
tohumları da çerez olarak kullanılmaktadır. Çekirdek kabak
yetiştiriciliği, kabak tohumlarının sahip olduğu özelliklerden dolayı
üreticiler için yemeklik kabak yetiştiriciliğine göre daha avantajlı
yönlere sahiptir.
Bu makalede, üreticilerimize yardımcı olması açısından
çekirdek kabağı yetiştiriciliğine yönelik bilgiler verilmiştir
Anahtar kelimeler: Çekirdek kabağı, yetiştirme tekniği
Pumpkin culture for seed
ABSTRACT
Pumpkin growing has important place in our cucurbits production.
Pumpkin fruits are used as a vegetable and as a snake food. In resent
years, pumpkin seed growing are getting popular in our country, because
of growing advantages In this report, brief information about pumkin
seed growing technics.
Key Words: Pumpkin seed , growing technics.
1. GİRİŞ
Ülkemizde Cucurbitaceae familyasına ait olan kabakgil türlerinin
büyük bir bölümü yetiştirilmektedir. Bazı kabakgil türlerinin orijin
merkezi veya sınırları içinde olan ülkemizin sahip olduğu zengin
iklimsel çeşitlilik, kabakgil türlerinin çoğunun ülkemizde sorunsuz
olarak yetiştirilmesine olanak sağlamaktadır.
Ülkemizde yetiştirilen kabaklar, taze tüketiminin yanısıra konserve,
hazır yemek sanayiinde kullanılmakta, tohumları da ülkemizde ve Akdeniz
ülkeleri ile Ortadoğu ülkelerinde kuruyemiş olarak yaygın bir biçimde
tüketilmektedir. Bunun yanında tohumlarının, ekmek ve pasta
endüstrisinde kullanımı da gün geçtikçe artmaktadır.
Ülkemiz genelinde yetiştirilen kabaklar yazlık, kışlık ve süs kabakları
olmak üzere üç grupta incelenmektedir. Yazlık kabaklar arasında yer
alan, sakız kabağı veya zucchini tipindeki ince ve uzun kabakların
yanısıra, Cucurbita pepo L. botanik sınıfı içinde yer alan bir
başka yazlık kabak gurubunu da çerezlik veya çekirdek kabakları
oluşturmaktadır. Çerezlik olarak tüketilen ürünler içerisinde büyük yeri
olan kabak çekirdeği, çiftçiler için iyi gelir getiren önemli bir
üründür.
Kuruyemiş olarak tüketiminin yanısıra, halk arasında barsak
parazitlerini gidermede etkin bir besin olarak bilinen kabak çekirdeği
yağ, protein, mineral maddeler ve aminoasitler yönünden zengindir.
Zengin bir yağ kaynağı olması nedeniyle kabak çekirdeğinden elde edilen
yağ, sadece gıda endüstrisinde değil, ilaç ve kozmetik endüstrisinde de
önem taşımaktadır.
Çekirdek kabağı yetiştiriciliği, yazlık kabak
yetiştiriciliğine benzerlik göstermekle birlikte, bazı farklılıklar da
söz konusudur. Burada sunulan çalışmada çekirdek kabağı yetiştirmek
isteyenlere yardımcı olabilecek bilgilere yer verilmiştir.
* : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, ANKARA
**: Ankara Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, ANKARA
2. ÇEKİRDEK KABAĞI YETİŞTİRİCİLİĞİNİN ÜLKEMİZDEKİ DURUMU
Ülkemizde son yıllarda çekirdek kabağı yetiştiriciliğinin yayılmaya
başladığı görülmektedir. Bunun nedenlerini aşağıdaki gibi
sıralayabiliriz.
1 ) Ekonomik Nedenler : Sakız kabağının taze tüketim amacıyla
yetiştiriciliği özellikle iç bölgelerde ekonomik olmamaktadır. Çünkü;
yemeklik kabak yetiştiriciliği yapmak isteyen üreticiler iklim
faktörleri nedeniyle tohum ekimini Nisan sonu-Mayıs başında yapmakta,
hasadın yapıldığı Haziran ayı ortalarında kabak fiyatları diğer
bölgelerden gelen ürün nedeniyle düşmekte ve bunun sonucu olarak da,
üreticinin gelir düzeyi azalmaktadır. Bu durum aşağıdaki tablodan daha
net bir şekilde görülebilir.
Yazlık kabak
|
Çekirdek kabağı
| ||
Sulu koşullar
|
Kıraç koşullar
| ||
Verim
|
3-4 t/da-meyve
|
110-120 kg/da-tohum
|
75-80 kg/da-tohum
|
Fiyat
|
250-300 bin TL/kg**
|
7-9 milyon TL /kg*
| |
*: 2002 yılı rakamları verilmiştir.
**: Yaz ayları ortalama fiyatı
Buna göre İç Anadolu Bölgesi koşullarında çekirdek kabağı
yetiştiriciliği sakız kabağı yetiştiriciliğine göre yaklaşık 10 kat daha
karlı görünmektedir. Bunun yanında üretim masrafları da dikkate
alındığında karlılığın daha da yüksek olması beklenmektedir.
2 ) Yetiştiricilik Avantajları :Yemeklik kabak
yetiştiriciliğinde, yüksek verim için sulama zorunlu olmakta ve hasat
sık yapılmaktadır. Oysa çekirdek kabağı yetiştiriciliği kıraç koşullarda
dahi yapılabilmekte ve iç bölgelerde ekim nöbetine girme şansı
bulunmaktadır. Su, gübre tüketimi ve ilaç tüketimi yemeklik kabak
yetiştiriciliğine nazaran daha az olmaktadır. Ayrıca ekimin, gübre
atımının, çapanın ve çekirdek ayrımının makineyle yapılabilmesi işçilik
giderlerini de oldukça düşürmektedir. Tüm bu avantajlar üretim
maliyetini azalttığı için çekirdek kabağı karlı bir ürün konumuna
geçmektedir.
3 ) Ürün Avantajları : Yemeklik kabak meyveleri depolamaya
dayanıklı olmayıp, %90-95 oransal nemde 2-4 veya en fazla 10 gün
depolanabilmektedir. Oysa kabak çekirdeği hasat sonrasında meyveden
uzaklaştırıldığı için , nem almayan depolarda uzun süre ( 1-2 yıl)
saklanabilme özelliğine sahiptir.
4 ) Pazar Avantajı: Çekirdek kabağı pazarlama konusunda kabakgiller familyası
sebzeler içinde en sorunsuz olanıdır. Ürünün dayanıklı olması
nedeniyle, üretici ürününü istediği zamanda ve istediği fiyata satabilme
olanağına sahiptir. Malın kıt olması nedeniyle de, devamlı pazar bulma
imkanı bulunmaktadır.
3. ÇEKİRDEK KABAĞI YETİŞTİRİCİLİĞİ
Üretimde Kullanılan Çeşitler: Ülkemizde tescili yapılmış çekirdek
kabağı çeşidi bulunmamaktadır. Üreticiler, çoğunlukla sakız kabağı
olarak tüketilen çeşitlerin tohumlarını tercih etmekte ve kendi
tohumluklarını kendileri üreterek çekirdek kabağı yetiştiriciliğinde
kullanmaktadırlar. Ayrıca, bazı üreticiler yetiştiriciliğin yoğun
yapıldığı yerlerden (çoğunlukla Nevşehir) tohum temin etme yoluna
gitmektedir. Yetiştiricinin bu konudaki bilgisizliği ve gerekli
izolasyonu sağlamadan tohum üretimi yapması sonucunda, yabancı
tozlanmanın hakim olduğu kabaklarda, bitki ve tohum özellikleri
bakımından birörnek üretim materyali elde edilmesi güçleşmektedir.
Ülkemizde yetiştirilmekte olan çekirdek kabakları, çoğunlukla Cucurbita pepo L. türüne dahildir. Az miktarda da Cucurbita moschata türüne giren bal kabağı tohumları kullanılmaktadır (1).
Ülkemizde yetiştirilen çekirdek kabakları, tohum kabuklarının yapısına göre 2’ye ayrılmaktadır :
a ) Kabuklu tipler : Bu tiplerin yetiştiriciliği daha yaygın bir
biçimde yapılmakta ve tohum verimleri kabuksuz tiplere oranla daha
yüksektir. Bu tiplerde gerek çekirdek şekli ve iriliği, gerekse meyve
özellikleri yönünden farklılıklar bulunmaktadır. Çekirdek, tombulca uzun
veya biraz daha toparlakçadır. Meyve şekli uzun silindirik, uzun armut,
dikdörtgene yakın silindirik, eliptik veya yuvarlakça olabilmektedir.
Meyve kabuk rengi hasada doğru turuncuya yakın sarı, yeşil veya turuncu
zemin üzerinde kırçıllı olabilmektedir.
b ) Kabuksuz veya zar gibi kabuklu tipler : Bunlar halk arasında
kabuksuz tipler olarak da bilinmektedir. Çekirdek kabuğu çok ince, adeta
zar gibidir. Ancak kabuksuzluğu kontrol eden genlerin özelliği
nedeniyle bu tiplerden tohum alınsa bile ertesi yıl arazide hem kabuklu
hem de kabuksuz çekirdekli meyvelere rastlamaktadır. Ülkemizde yürütülen
çalışmalarda, kabuksuzluk özelliğinin resesif bir allel gen tarafından
kontrol edildiği ortaya konulmuştur (2). Meyve ve tohum şekli yönünden,
kabuklu tiplerde olduğu gibi farklı tiplere rastlanılmaktadır.
Ülkemizin değişik yörelerinde, değişik tipte kabak
çekirdeklerine talep olmaktadır. Örneğin; İç Anadolu Bölgesi’nde kabak
çekirdeği olarak iri ve uzun tip tohumlar tercih edilirken, Edirne ve
Sakarya yörelerinde yuvarlak ve dolgun tip tohumlar, Ege Bölgesi’nde ise
çoğunlukla yuvarlakça olan bal kabağı çekirdekleri tercih edilmektedir
(1).
Ülkemizde çekirdek kabağı yetiştiriciliği yapılan bölgelerden toplanan
materyalle yürütülen çalışmalarda, tohum şekli yönünden çok büyük
farklılıklar gözlenmemesine rağmen, meyve şekli yönünden önemli
farklılıklar bulunduğu ve materyalin karışık olduğu belirlenmiştir (3).
Günümüzde çekirdek kabağı yetiştiriciliğinde karşılaşılan en önemli
sorun çeşit sorunudur. Bu nedenle yörelere uygun, çekirdek verimi ve
kalitesi yüksek çeşitlerin geliştirilerek üreticiye verilmesi
gerekmektedir.
Yetiştirme Tekniği
Çekirdek kabağı ilk yetiştirilmeye başlandığı yıllarda sulu koşullarda
yetiştirilmişse de daha sonraları, kıraç koşullarda da yetiştiriciliği
denenmiş ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Bu nedenle, bugün sulu koşullar
yanında kıraç koşullarda da yetiştiriciliği yapılmakta ve üretici bu
koşullarda bile yüksek gelir elde etme imkanı bulmaktadır.
Tarla hazırlığı: Çekirdek kabağı yetiştirilecek olan tarla,
sonbaharda sürülmeli, ilkbaharda toprak analiz sonuçları dikkate
alınarak 30 kg/da triple süper fosfat, 20 kg/da potasyum nitrat, 20
kg/da amonyum nitratlı gübre toprağa karıştırılmalıdır. Fosforlu ve
potaslı gübreler ekimden önce, azotlu gübrelerin ise partiler halinde
verilmesi önerilir. Daha sonra hem gübrenin toprağa karışmasını sağlamak
hem de yabancı otları temizlemek amacıyla kazayağı çekilmelidir.
Tohum ekimi: Hava ve toprak koşullarına göre Nisan sonu-Mayıs
başında yapılır. Ekimde mibzer kullanılabilir. Bunun yanında elle ekim
yapan üreticiler de bulunmaktadır. Kullanılan çeşidin dikine büyüme
göstermesi veya yayılıcı gelişme göstermesi dikkate alınarak tohumlar
60x60 cm, 70x70 cm veya 80x80 cm aralıklarla açılmış olan ocaklara
ekilir. Mibzerli ekimde 600-700 g/da, elle ekimde 1-1.5 kg/da tohum
kullanılır (1, 4).
Çapa ve seyreltme: Bitkiler 3-4 yapraklı döneme geldiğinde kaymak
tabakasını kırma, yabancı otları temizleme amacıyla çapa yapılır. Eğer
elle ekim yapılmışsa, ilk çapayla birlikte her ocakta 1 sağlıklı bitki
kalacak şekilde seyreltme yapılır. İlk çapadan 3-4 hafta sonra gerekirse
2. çapa yapılır. Daha sonra bitki toprak yüzeyini kapattığı için çapaya
gerek duyulmaz.
Sulama: Çekirdek kabağı yetiştiriciliği geniş alanlarda yapıldığı
için yağmurlama sulama bu bitki için uygun bir sulama yöntemidir.
Hernekadar ülkemizde salma sulama kullanımı yaygınsa bu yöntem sağlıklı
değildir. Yağışların yeterli olduğu durumda ekimden
yaklaşık 40-45 gün sonra ilk kabak meyveleri göründüğünde 1.sulama
yapılır. Sulamayla birlikte 10-15 kg/da amonyum nitrat gübresi verilir.
İlk sulamadan 2-3 hafta sonra 2. sulama yapılır. Kabaklar tohum
oluşturduktan sonra hasat edilecekleri için meyveler tohumluk meyve
iriliğini aldıktan sonra sulamaya gereksinim duymazlar. Ancak sulama
çekirdek kabağı yetiştiriciliğinde tohum verimi ve iriliğini etkileyen
bir faktördür. Bu nedenle meyve tutumu ve irileşmesi sürecinde sulamaya
gereksinme duyacağı unutulmamalıdır.
Hasat zamanı ve verim: Genellikle yayılarak gelişen tiplerde
bitki başına 2-3 meyve, dikine büyüme gösteren tiplerde ise 4-5 meyve
hasat edilebilir. Çekirdek kabaklarında meyve hasadı, tohumların
irileşip olgunlaşması için tam olgunluk döneminde yapılmaktadır.
Bitkinin yapraklarının ve gövde kısmının tamamen sararıp kahverengine
dönüştüğü, meyve sapının kuruyarak bitki gövdesinden kolayca ayrılacak
duruma geldiği tam olgunluk döneminde, yani yaklaşık ekimden 110-120 gün
sonra hasada başlanır. Hasat meyveyi bitkiye bağlayan sapın kesilmesi
veya kırılması şeklinde olur. Hasat edilen meyveler yağış söz konusu
değilse tarlada 4-5 gün süreyle bekletilebilir. Daha sonra tohum ayırma
yerlerine getirilir. Hasat edilen meyveler yağışlı havalarda ıslak
toprak yüzeyinde bırakılmamalıdır. Hasat sonrası, tohumlar nispeten
yüksek tohum nemine sahip olacaklarından yüksek hava nemi meyve içindeki
tohumların neminin artmasına ve tohumların meyve içinde çimlenmesine
neden olabilir.
Tohum ayırma ve kurutma: Hasat
edilen meyvelerden tohumlar yörelere özgü çekirdek çıkartma makineleri
kullanılarak veya elle ayrılır. Ayrılan tohumlar, beton çekirdek kurutma
yerlerine getirilir ve açık havada doğrudan güneş görmeyen beton
kurutma yerlerinde 10-15 gün bekletilerek kurutulur. Kurutulan
çekirdekler, çuvallara konularak nemsiz ambarlarda saklanır (3, 4).
Pazarlama: Tohumlar çuvallara doldurulduktan sonra kabak çekirdeği pazarlayan toptancılara satılarak pazarlanır.
KAYNAKLAR
1. Yanmaz, R. 1995. Çekirdek kabağı yetiştiriciliği, Ziraat Mühendisleri Eğitim Seminer Notu, 7 s.
2. Abak, K., Sakin, M., Karakullukçu, Ş. 1990. Improvement of pumpkin
for naked seeds. XXIII. International Horticultural Congress, Italy,
Abstracts Book 2, 3074.
3. Toprakkarıştıran, G. 1997. Çekirdek kabaklarında seleksiyon ıslahı:
1. döl kademesinin elde edilmesi. Yüksek lisans tezi. Ankara
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 34 s., Ankara.
4. Sakin, M. 1985. Trakya’da Cucurbitaceae familyası sebze türleri tarımı, sorunları ve
bunların çözüm yolları. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 116 s., Ankara.
