HakanKarahanoglu

      Meyveli bitkiler arasında çilek saksıda en kolay yetişen ve sevilen meyvesi ile mükafatlandırıcı bir bitkidir. Kalıcıdır ve neredeyse herdem yeşil bitki sayılabilir. Fazla soğuğa maruz kaldığında bazen toprak üstü bölümü kurusa bile, baharda çabucak yeşerir.
  
     Çilek bitkisi fazla yer kaplamaz. Pencere önünde bile yetişir. Hastalıklara karşı dayanıklıdır. Saksıda yetiştirilen çilekler bahçedeki gibi toprağa temas etmediği için salyangoz ve çeşitli böcekler tarafından yenmez.
  
     Mantar hastalıklarına tutulmaz. Çapalama, yabani ot temizliği gibi zahmetleri yoktur. Müsait bir teras vs. varsa kasalar içinde yetiştirilerek epey ürün alınabilir.
  
Çilek çeşitleri      Çilek çeşitlerinin hemen hepsi saksıda yetiştirilebilir. Bahar sonlarında meyveye duran geleneksel çilek türlerinden başka değişik cinsler de saksıda yetiştirilebilir.
  
 Osmanlı çileği: Ülkemize has bu cins pembe renkli, nisbeten küçük fakat son derece kuvvetli ve hoş bir aromaya sahiptir.

Dağ çileği: Dağ çileği dağlık bölgelerde kendiliğinden yetişir. Bu çok ufak meyveli fakat nefis aromalı cins tohumdan yetiştirilir. Tohumların her yıl yeniden ekilmesi gerekir. Dağ çileği ormanlık bölgelerimizde bolca yetişir ama tohumlarını ülkemizde temin etmek zordur.

Tohumlar sonbaharda humuslu bir kompostla doldurulmuş saksılara serpilir. Toprağı fideler çıkıncaya kadar püskürteçle sulanır. Kış boyunca camekanlı balkon gibi aydınlık fakat ısıtılmayan bir yerde tutulur. Fideler mart sonlarında asıl yerlerine dikilir.

 Yediveren çilekler: Kış ayları hariç devamlı çilek veren bu cins saksıda yetiştirmek için elverişlidir. Çoğunlukla ufak meyveli türü bilinir. Oysa gayet iri meyve veren türleri de vardır.

Işık: Güneşli ve havadar bir mekan elverişlidir. Çilek bitkisi aşırı olmamak şartı ile gölgeye dayanıklıdır. Ancak kaliteli ve lezzetli meyve için mutlaka günde 5-6 saat direkt güneş gerekir.

Sulama: Çilek meyve zamanı bol su ister. Toprağı kurumadan hemen sulamalıdır. Bununla beraber bitkinin çürümemesi için saksı dibinde su beklemesi önlenmelidir. Meyve zamanı geçtikten sonra aşırıya kaçmadan sulanmaya devam edilir.

Saksı: Çilek saksılarının fazla derin olması gerekmez. Fideler uzun çiçekliklere, asma veya duvara monte saksılara, cepli çilek saksılarına, derince kasalara dikilebilir. Hangi cins olursa olsun saksılar biraz yükseğe yerleştirilmelidir. Dikimden evvel drenaj delikleri olan saksıların dibine birkaç saksı kırığı konur.

Toprak: Genel kullanıma uygun hazır torflar çilek için idealdir. Çilek organik maddelerce zengin toprağı sever. Bu yüzden torfun içine bir miktar yavaş yarayışlı organik gübre karıştırılır. Çilek aynı saksıda 2-3 yıl durabilir. Bununla beraber meyve verebilmesi için her kış sonunda toprağına besin takviyesi yapılmalıdır. Saksı değiştirme yerine her yıl çoğalan fidelerden ayrılıp yeni bitkiler elde etmek daha uygun olacaktır. Taze bitkiler yetişince eskiler elden çıkarılır.

Ekim - Dikim      Saksılı fideler her mevsim ekilebilir. Çıplak köklü fidelerin mart veya eylül ayında ekilmesi uygundur. Bununla beraber birkaç gün gölge ve serinde tutulmak kaydı ile yaz ortasında bile böyle fide ekilebilir.
  
     Fideler sera ve çiçekçilerden saksı içinde alınabileceği gibi, bir çilek bahçesinden alınacak köklü fideler kullanılabilir.
  

Hasat sonrası bakım      Sadece baharda meyve veren çilekler hasat sonrasında budanır. Yani eski yaprakları tamamen kesilir. Kuru yaprak ve saplar toprak yüzeyinden toplanır. Çoğalan kökler ayrılarak saksıda belli sayıda bitki bırakılır. Böylece kalan fideler gürbüzleşir ve hastalık riski azalmış olur. Bitki kısa sürede yeni yapraklar vermeye başlar.İyi bakılan bitki bazen sonbaharda birkaç sürpriz çilek verebilir. Yediveren çileklerde budama kışa doğru yapılır. Çilek meyvesiz zamanlarda da sevimli ve dekoratif görünüşü ile balkonları süsleyecektir.
  
     Kış aylarında çilek saksıları kuytuya çekilir. Üzerleri biraz kuru ot, yaprak vs ile örtülür. Toprağını kurutmayacak kadar arada bir sulamak lazımdır.
  
Hastalık ve zararlılar      Saksıda yetişen çileklerde uygun şartlarda fazla hastalık görülmez. Çilekler havadar,yeteri kadar güneş gören bir yerde tutulmalı, aşırı sulama yapılmamalıdır. Böylece mantar hastalıklarından etkilenmez. Hazır toprak ve hazır organik gübre kullanılıyorsa böcek türü zararlılardan da korunmuş olur.

Erikler Prunus cerasifera (Yeşil erikler = Can erikler), P. salicina (Japon erikleri) ve P. domestica (Avrupa erikleri) olmak üzere üç türe ayrılmaktadır. Bu türler içinde Can erikleri sofralık ve anaçlık olarak, Japon erikleri sofralık ve teknolojik (reçel, meyve suyu, marmelat vb.) olarak, Avrupa erikleri ise kurutmalık ve sofralık olarak tüketilmeye uygundur.
İKLİM İSTEKLERİ
Erik türlerinin iklim istekleri birbirinden farklıdır. Can erikleri ılıman; Avrupa erikleri kışı daha soğuk geçen, soğuk ılıman; Japon erikleri ise kışı soğuk geçmeyen ılıman veya sıcak ılıman iklimlerde en uygun şekilde yetişirler. Birçok meyve türlerinde olduğu gibi erik ağaçlarının da kışın dinlenme döneminde + 7.2 santigrat derecenin altında belli bir süre üşüme ihtiyaçları vardır. Bu süre can eriklerinde 450-500, Japon eriklerinde 600 saat, Avrupa eriklerinde ise 1000 saatin üzerindedir. Eriklerde soğuğa ve dona hassasiyet çiçeklenme ve genç meyve döneminde artar. Bu nedenle erken çiçek açan Can ve Japon eriklerinin kış ve ilkbahar donlarının sık olduğu bölgelerde yetiştirilmesi sakıncalıdır. Genç meyvelerin soğuğa dayanıklılığı çok azdır. Açmış çiçekler -2.2 ile -0.6 santigrat dereceye dayanabildikleri halde, genç meyveler -1.1 ile -0.6 santigrat derecede zarar görmektedir.
TOPRAK İSTEKLERİ
Erikler toprak bakımından orta derecede seçicidir. Saçak köklü olduklarından az derin topraklarda da yetişebilirler. Can erikleri çeşitli topraklara kolaylıkla uyar. Fakir, kuru ve kireçli topraklarda olduğu gibi nemli topraklarda da iyi sonuç verir. Şeftaliye nazaran kireçli topraklara daha iyi dayanırlar. Japon erikleri için en uygun topraklar humuslu, besin maddelerince zengin, nemli ve sıcak topraklardır. Ağır topraklarda Avrupa erikleri Japon eriklerine göre daha iyi sonuç verirler. En uygun toprak pH'sı 6,5 tur.
BAHÇE KURMA
Dikim şekli ve zamanı: Kendine verimli çeşitlerle bahçe kurulacağı zaman her çeşit blok şeklinde yerleştirilmelidir. Bloklarda sıra sayısı arazi büyüklüğüne ve ekonomik şartlara göre saptanır. Kendine kısmen verimli veya kendine kısır çeşitlerle bahçe kurulacaksa çeşitlerin birbirini tozlayacak şekilde dikilmesi gerekir. Pazara uygun bir çeşidin tozlayıcı olarak kullanılması durumunda, 2 sıra ana çeşide 1 sıra tozlayıcı yeterlidir. Aksi halde 8 ana ağaca 1 tozlayıcı gerekir.Kışı ılık geçen ve fazla yağışlı olmayan bölgelerde fidanlar Aralık ayından ilkbahara kadar dikilir. Kışı soğuk ve yağışlı olan bölgelerde ise dikim ilkbahar mevsiminde yapılmalıdır.
Dikim aralığı: Kapama erik bahçelerinde kare veya üçgen dikim şekli uygundur. Diğer meyve türleri ile karışık yetiştirilebilecek veya ziraatı yapılacaksa dikdörtgen dikim tercih edilir. Erikler 5 x 5 veya 6 x 5 aralıklarla dikilir.
Fidan dikimi: Erik bahçesi kurulacak arazi dikimden 1-2 ay önce derin olarak sürülür, drenaj sorunu varsa drenaj kanalları açılır, tesviye yapılır. Tesviye edilen arazide fidan dikim yerleri işaretlenir. 60 x 60 cm boyutunda çukurlar açılır. Çukurların genişlik ve derinliği 50 cm'den az olmamalıdır. Dikimden önce fidanlara kök tuvaleti yapılır. Fazla uzamış, yaralanmış, kuru, kırık veya kıvrık olan kökler kesilip atılır. Fidanın tepesi 80-100 cm'den, varsa yan dalları 2-3 göz üzerinden kesilir. Fidan dikimleri mutlaka dikim tahtasıyla yapılmalıdır. Dikimde fidan, aşı noktası dikim tahtasının 2-3 parmak yukarısında kalacak şekilde ortadaki kertiğin hizasında tutulur. Çukurun dip kısmına üstten çıkan toprak ve yanmış gübre karışımı konarak kümbet yapılır. Fidan, kökleri serbest olarak bu kümbete oturtulur. Çukurun altından çıkan toprakla örtülerek sıkıştırılır. Fidanın aşı noktasının toprak altında kalmamasına dikkat edilmelidir. Fidanın etrafına genişçe bir su yalağı yapılarak can suyu verilir. Hakim rüzgar yönünde olmak üzere fidanın yanına bir herek dikilir ve fidan ~ şeklinde bu hereğe bağlanır.
YILLIK BAKIM İŞLERİ
Toprak işleme: Erik bahçeleri sonbaharda bir, ilkbaharda iki kez olmak üzere en az üç kez sürülmelidir. Erik kökleri yüzeysel olduğundan derin toprak işlemeden kaçınılmalıdır. Baharda ağaç dipleri çapalanır.
Sulama: Yıllık yağış miktarı 750 mm'yi geçen bölgelerde erikler sulamadan da yetişebilir. Bunun dışındaki yerlerde sulamanın yapılması zorunludur. Erikler saçak köklü olduklarından ve kökler yüzeysel geliştiklerinden bunların su istekleri derin köklü meyve türlerine göre daha fazladır. Mevcut erik türleri arasında kuraklığa en fazla dayanan yeşil eriklerdir. Erik bahçeleri Mayıs ayının ikinci yarısından itibaren sonbahar yağışlarına kadar geçen süre içinde 8-12 günde bir sulanır. Sulamada karık, çanak, tava veya karık-çanak kombinasyonu kullanılır. Sulama sistemi toprağın özelliğine, su kaynağının zenginlik durumuna göre seçilmelidir. Damla sulama ve mini sprink sistemleri de günümüzde uygulamaya girmiştir.
Gübreleme: Erik ağaçlarına verilecek gübre miktarlarının yaprak ve toprak analizlerine göre saptanması gerekir. Ağaçların yaşı, verim durumları, toprak yapısı ve ekolojik koşulları da gübre miktarlarında etkilidir. Kimyasal gübrelerden fosfor ve potaslı gübreler kış başında; azotlu gübreler ise kış sonunda ilkbahar gelişmesi başlamadan önce verilmelidir. Her yıl dekara 2-3 ton yanmış çiftlik gübresi verilmesi faydalıdır. İki yılda bir yapılan yeşil gübreleme ise toprağın fiziksel yapısını düzeltmesi bakımından uygundur.
Budama: Dikim sonrası ilk üç yılda eriklerde şekil budaması, verime yatmış ağaçlarda da her yıl veya iki yılda bir ürün budaması yapılır. Budamada modifiye lider sistemi tercih edilir. özellikle sıcak bölgelerde goble sisteminin uygulanması, güneşin olumsuz etkilerini arttıracağından sakıncalıdır. Japon erikleri daha fazla çiçek tomurcuğu meydana getirdiklerinden daha sert budanırlar. Eriklerde budamada kalın dal kesimleri, ağaçların zamk çıkarmalarına neden olduğundan uygulanmamalıdır. Budama sırasında eriklerde çiçek tomurcuklarının daha çok iki yaşlı dallar ile buket dallar üzerinde oluştuğu unutulmamalıdır.
Meyve seyreltmesi: Erik çeşitlerinin büyük bir kısmında meyve tutumu istenenden çoktur. özellikle Japon erikleri ile bazı Can eriklerinde çiçek tomurcuğundan 1 - 3 çiçek meydana geldiğinden aşırı yükleme olmaktadır. Can eriklerinden ağaçtaki meyveler aralıklı olarak hasat edildiğinden her meyve toplama, seyreltme yerine geçmektedir. Diğer türlerde seyreltme genç meyve dökümü sona erince yapılmalıdır.
ERİK ÇEŞİTLERİ

CAN ERİK

Can erikleri: Yeşil turfanda olarak tüketilen bu eriklerde meyveler Nisan-Mayıs aylarında toplanır. Olgun olarak tüketilen Aynalı çeşidi ise Haziran ortasında toplanır. Ağaçlar sık dallı, yayvan taçlı 4-8 yüksekliğindedir.

papaz erik

Papaz: Meyve orta büyüklükte (15-17 g) yuvarlak, kabuk rengi parlak koyu yeşildir. Tatlı, sulu ve gevrektir. Kendine kısmen verimlidir. Bilinen en iyi toplayıcısı Aynalıdır.

Can: Papaza nazaran daha yuvarlak, açık yeşil, mayhoş ve suludur. Et dokusu incedir. Olgunluk ilerledikçe yeme kalitesi artar. Meyve ortalama 15-20 gram ağırlığındadır. Kendine verimlidir.

Kebap: Papaz ve Can'a nazaran daha küçük meyveli (10-13 g) basık yuvarlak, parlak koyu yeşildir. Tatlı ve gevrektir. Kendine verimlidi

kebab erik

.
Kebap eriği.
Havran: Papazdan 10-15 gün sonra toplanır. Açık yeşil renkte 17-20 gram ağırlığında ve mayhoştur. Kabuğu diğerlerine göre daha ince, çekirdeği küçüktür. Kendine verimlidir.
Aynalı: Meyve sarı zemin üzerine kırmızı yanaklı, sulu, mayhoş, 35-40 gram ağırlığındadır. Kendine verimlidir.

Aynalı eriği
Japon erikleri: Pazarda ve halk arasında İtalyan eriği olarak bilinirler. Haziran-Eylül aylarında olgunlaşırlar. Çoğu kendine kısır veya kısmen kendine verimli olduğundan tozlayıcıları ile birlikte dikilmeleri zorunludur. Ağaçları çeşide göre değişmek üzere sık veya seyrek dallı, yayvan, dik-yayvan veya sarkık taçlıdır, 6-7 yüksekliğe ulaşırlar.
Formosa: Meyveler 55-60 gram ağırlığında ve kalp şeklindedir. Sarı yeşil zemin üzerine morumsu kırmızı renkte, meyve eti sarı, sulu, ince dokulu, gevrek, tatlı ve aromalıdır. Haziran sonunda Tozlayıcıları Santa Rosa, Wickson ve Beauty çeşitleridir.
Santa Rosa: Formasa ile aynı anda olgunlaşan 55-60 gram ağırlığında meyveleri olan bir çeşittir. Kabuk koyu mor renkli, çok puslu ve caziptir. Meyve eti koyu pembe-kırmızı, tatlı, sulu, aromalıdır. Formosa, Methley, Morettini, Burmosa, Beaty, Golden Japan veya Wickson tozlayıcı olarak kullanılır.

japon erigi

 Santa Rosa eriği.
Climax: Formosa çeşidinden bir hafta sonra olgunlaşır. Meyve yumurta şeklinde, kabuk kırmızı-mor, sarı benekli kalındır. Meyve eti sarı, yumuşak sulu, orta tatlı ve çok aromalıdır. Tozlayıcısı Santa Rosa' dır. Bilinen bu çeşitler dışında Temmuz ayı ortalarında olgunlaşan Red Heart, Temmuz sonunda olgunlaşan Burbank; Ağustos ortasında olgunlaşan Daurte, Reubunnel, Burmosa, Nubiana, Laroda ve Wickson gibi sofralık değeri yüksek yeni çeşitlerde yetiştirilmeye başlanmıştır.

Santa Rosa eriği.

Şekil 6. Wickson eriği.
Avrupa erikleri: Kurutmalık olmakla birlikte sofralık tüketime uygun olanları da vardır. Kendine verimlidirler. Ağaçları seyrek dallı, dik, yayvan veya sarkık taçlıdır. 12 metreye kadar yükselebilirler.
Stanley: Ağustos sonunda olgunlaşır. Meyve ortalama 58 gram ağırlığında, yumurta şeklinde, mor-siyah renklidir. Meyve eti sarı, gevrek, tatlıdır.

Wickson eriği.

 Stanley eriği. Giant: Ağustos ortasında olgunlaşan, ortalama meyve ağırlığı 55 gram, koyu kırmızı-mor renkte, tatlı bir çeşittir.

Stanley eriği.

 Giant eriği.
President: Temmuz sonunda olgunlaşır. Ağaçları çok verimlidir. Dış pazarın çok beğendiği kaliteli bir çeşittir. Meyve yuvarlak, puslu bordo-kırmızı renkte, orta derecede tatlı, ortalama 40-50 gram ağırlığındadır.

Giant eriği

 President erigi
Sugar: Temmuz sonunda olgunlaşır. Meyve ağırlığı ortalama 40-45 gramdır. Meyve yumurta şeklinde, kırmızı-mor renkli, pusludur. Meyve eti koyu sarı, tatlı, sulu ve hafif aromalıdır.

President erigi